истилоҳот

Address - Адрес – Нишонӣ – Суроға

Ҳайати тадорукот's picture
Ношир: Ҳайати тадорукот Санаи интишор: 1 Ноябр, 2017 - 19:27

The term “суроғ” is a Tajik-Farsi term, which is a loanword from Turkic language, and this term in old dictionaries regarding the history of appearance has a meaning of “суроғ” or “سراغ” or “information”, “searching”, “exploration” etc. In dirrerent encyclopedias the term “суроғ” has the following meanings: searching, finding; waiting; sign, track, information, news etc. The term “суроғ” in the above meanings was used in writings of Khozik, Sayido, Savdo, Jomi, Bedil and some other outstanding writers.

 In the «Dehhudo» dictionary, the term «суроғ» or «سراغ» has the following meaning: «Суроғ» - footprint of a person or others; this term is also was used as footprint, request, search, find, get and give. (Onandroj, Giyos, Ul-Lugot). In Turkic language the term “сӯроғ” or “ سوراغ” has a meaning of searching or researching, sign, information or news; in other words it has a meaning of delegence (Giyos, Ul-Lugot)».

Dehhudo also explain the verb structure of “суроғ” term: суроғ додан - нишон додан - show; суроғ доштан — огоҳӣ доштан - warn; суроғ кардан — нишон ёфтан - find, огоҳӣ ёфтан - inquire; суроғ гирифтан — хабар пурсидан - get information, бохабар шудан - be informed (Dehhudo. Dictionary. Teheran, 1998; can be used as a reference to Tajik Spelling Dictionary, Moscow, 1969; Tajik to Russian Dictionary. Dushanbe, 2006; Complete Tajik Spelling Dictionary. Dushanbe, 2011.)

The comment from «Farsi Dictionary - Amid» can also be referenced for “суроғ” term: «суроғ - sign and mark, footprint; ask about someone’s location or place; follow someone; looking for someone; суроғ гирифтан - to find someone, ask someone’s location from others» (Farsi Dictionary by Amid. Teheran, 1387).

In Uzbek language this term is used as “so‘roq” or “сӯроқ” or “سوراق” and has the following meaning: 1. Ask, Inquire; 2. (As a legal term) interrogation, to asl from the accused about the fault; 3. Request, questionnaire. This term in Uzbek language is also used in the following meanings: бесӯроқ — бидуни пурсиш - without request, бидуни иҷозат - without permission; сӯроқламоқ — пурсуҷӯ кардан - ask questions; сӯроқсиз — бидуни рухсат - without access; бидуни бозпурсӣ - without inquiry. (Uzbek to Farsi Dictionary. Muham Khalim Yorkin, Shafikha Yorkin. Teheran, 1386).

Today in Tajik language the term “address” is used as «нишонӣ» and «суроға». Адрес - Address (in French - adresse < addresser has a meaning of «ирсол додан - transfer, send») in other languages in has different meaning, as well as the main meaning of «place or location of building or someones living place». (Big Dictionary of Foreign Words. Moscow, 2007).

The international term “адрес” started to be used in Tajik language by the means of Russian language starting at 20s in ХХ Century and is still well known term in the country. Even the term “адрес” or “address” in Tajik language (as well as in Farsi - ādres) and other former Soviet Union counties was a single term, did not have other equivalents and used as a single term for all languages.

In Farsi this term as a Frech loanword was used “ādres”, and later it was equivalent to Farsi term — «нишонӣ», which is used in Farsi dictionaries.

There are three equivalents used In Tajik language: “адрес” (via Russian language), нишонӣ (via Farsi language) ва суроға (from суроғ+а is based on Turkic term “сӯроғ”). It needs to be reminded that the «нишонӣ» and «суроға» terms have been entered into Tajik language in 90s of XX Century in the first «Tajik to Russian Dictionary» (p.1, 2004; p.2, 2005 and Second Edition in 2006).

The “суроға” term is formed by two parts, the term “суроғ” and suffix “-а” that is specific to Tajik language. The other Turkic languages or non-Turkic languages have no formed the term “суроға” by adding the suffix “-а” from the Turkic term “суроғ”. This form is only used in Tajik language regarding the legacy formations.

In «Russian to Tajik Dictionary» printed on 1933 in Latin alphabet the only term «адрес» is used. This way, in two other dictionaries — «Russian to Tajik Dictionary» printed in 1949 and «Russian to Tajik Dictionary» printed in 1985, besides other Tajik equivalents, the term «адрес» is also used. In Farsi language, the term «нишонӣ» is equivalent to “адрес” term (Farsi - ādres). The term “нишонӣ” in «Dictionary of Dehhudo” along the other meanings, regarding the historical formation, there is one other meaning of «нишон, суроғ, адрес» is used.

Regarding the usage of these terms, it looks like that «нишонӣ» is our more traditional former term, where the term «суроға» was used in our language for a long period. This way, the term “нишонӣ” have to be used as the first priority in tajik language usage. As for the term «адрес», then this is an international term and can be also used in Tajik language as it is used in Farsi and Dari.

D. Saymiddinov

Баҳодиҳии муҳтаво: 
2
Баҳои миёна: 1.5 (371 овоз)

Муроҷиати Кумитаи забон ва истилоҳоти назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҳамаи истифодабарандагон, муаллифони мақолаҳо ва маъмурони сомонаҳои интернетӣ

Ҳайати тадорукот's picture
Ношир: Ҳайати тадорукот Санаи интишор: 5 Октябр, 2017 - 10:03

Кумитаи забон ва истилоҳоти назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҳамаи истифодабарандагон, муаллифони мақолаҳо ва маъмурони сомонаҳои интернетӣ муроҷиат менамояд, ки интишороти худро дар қисмати тоҷикии сомонаҳо ба таври ҷиддӣ назорат бурда, кӯшиш намоянд, ки ба хатоҳои грамматикӣ, услубӣ, маъноӣ, мантиқӣ роҳ надиҳанд.
Гурӯҳи коршиносони Кумита нисбат ба қисмати тоҷикии Интернет назорати ҷиддӣ бурда, санҷишҳои мунтазамро оид ба риояи муқаррароти Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон» ва Қоидаҳои имлои забони тоҷикӣ ба роҳ мондааст.
Қисме аз сомонаҳо огоҳанд, ки маводи пешниҳодшудаашон дорои ғалатҳо мебошанд ва Кумита умедвор аст, ки ҳамаи ғалатҳо, аз он ҷумла ғалатҳои намунавие, ки дар гузоришҳои мо пешниҳод шудаанд, ба зудӣ ислоҳ хоҳанд шуд.
Кумита инчунин ба ҳамаи ихтиёриён (волонтёрон) муроҷиат мекунад, ки ба коркарди худ бо эҳтиром муносибат кунанд ва вазифаҳои худро бо сифати баланд иҷро намоянд, то ба истифодабарандагони Интернет зарар нарасонанд, зеро мақолаҳои чопшуда аз тарафи ихтиёриён аз ҷониби миллионҳо истифодабарандагон ва дӯстдорони забони тоҷикӣ мутолиа мешаванд.
Гурӯҳи коршиносони Кумита, инчунин, ба ихтиёриён (волонтёрон) ва дӯстдорони забони тоҷикӣ тавсия медиҳанд, ки ба таҳрири қисмати тоҷикии сомонаҳо бештар таваҷҷуҳ зоҳир намуда, сифати мақолаҳои ба забони тоҷикӣ навишташударо беҳтар гардонанд.
Кумита ба ихтиёриён (волонтёрон) ва дӯстдорони забони тоҷикӣ муроҷиат менамояд, ки онҳо бо забоншиносони касбӣ, адабиётшиносон, таърихшиносон, барномасозон, ҳуқуқшиносон ва дигар мутахассисон машварат намоянд, аз “Фарҳанги имлои забони тоҷикӣ” ва луғатҳои дигаре, ки аз ҷониби Кумитаи забон ва истилоҳот тасдиқ шудаанд, истифода баранд ва новобаста аз фаъолияти ихтиёрии (волонтёрии) худ бо Шартҳои сомонаҳои интернетӣ ва меъёрҳои қонунгузорӣ шинос шуда, онҳоро риоя кунанд. Минбаъд дар мақолаҳои нави худ ба хатоҳо роҳ надиҳанд.
Кумита ба корбарони технологияҳои компютерӣ муроҷиат мекунад, ки аз маҷмӯи барномаҳои стандартӣ барои ворид намудани матни тоҷикӣ истифода баранд. Имрӯз, технологияҳои нав барои озодона ворид кардани матни тоҷикӣ дар компютер ё ин ки дастгоҳҳои мобилӣ имконият медиҳанд.
Ҳамчунин, Кумита ба истеҳсолкунандагони маҳаллӣ ва байналмилалии сомонаҳои интернетӣ, барномаҳои компютерӣ ва дигар маводи иттилоотие, ки ба забони тоҷикӣ тааллуқ дорад, муроҷиат мекунад, то аз санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва қоидаҳои имлои забони тоҷикӣ истифода баранд, аз он ҷумла, барои беҳтар намудани сифати маҳсулоти худ аз стандартҳои муқарраршуда ва талаботи дигар истифода баранд.
Кумита, инчунин, ба ВАО – рӯзноманигорони касбӣ ва муҳаррирон муроҷиат менамояд, ки ба хатоҳои грамматикӣ ва луғавии ҷиддӣ (хусусан истилоҳот) дар мақолаҳои худ ба забони тоҷикӣ роҳ надиҳанд, қоидаҳои имлои забони тоҷикиро риоя кунанд, дар мақолаҳои худ иттилоотро ба таври дуруст пешниҳод кунанд ва ба хонандагони худ маълумоти носаҳеҳро паҳн накунанд.
Кумита ба донишҷӯён, ихтиёриён (волонтёрон) ва ҳамаи шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки дар кишварҳои дигар ба муҳлати кӯтоҳ ё дароз сафар менамоянд, тавсия медиҳад, то ба забони тоҷикӣ, фарҳанги тоҷикӣ ва гузаштаи худ эҳтиром гузоранд.
Пойдорӣ ва бақои суннату фарҳанги миллӣ дар шароити кунунии таъсири ҳамарӯзаи омилҳои ҷаҳонишавӣ ва нуфузи забонҳои муқтадир тавассути технологияи пешрафтаи муосир аз бисёр ҷиҳат ба қудрату тавоноии забон вобастагӣ дорад. Аз ин рӯ, моро лозим аст, то аз имконоти фаровони дохилии забонамон дар мисоли қолабҳои вожасозӣ ва луғоту истилоҳоти маҳфуз дар осори давраҳои таърихӣ истифода намоем.
Гурӯҳи коршиносони Кумита ба маълумоти шумо мерасонад, ки Кумитаи забон ва истилоҳоти назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон мақомоти марказии ҳокимияти иҷроия буда, вазифаи пешбурди сиёсати давлат дар бораи забон ва ба танзим даровардани меъёрҳои ҳуқуқиро марбут ба забони давлатӣ амалӣ менамояд.
Кумита дар фаъолияти худ муқаррароти Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон, санадҳои меъёрии ҳуқуқии Маҷлиси миллӣ ва Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, фармонҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, қарорҳои Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, санадҳои меъёрии ҳуқуқии байналмилалие, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон онҳоро эътироф намудааст, ба роҳбарӣ гирифта, тибқи Низомномаи Кумита фаъолияти худро ба роҳ мондааст.
Кумита дар фаъолияти худ бо дигар мақомоти марказии ҳокимияти иҷроия, мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатӣ, ташкилотҳои ҷамъиятӣ ва дигар ниҳоду сохторҳо ҳамкорӣ менамояд.

Баҳодиҳии муҳтаво: 
4
Баҳои миёна: 4 (1 овоз)

Кумитаи забон 50 истилоҳу иборавожаҳои варзишии соҳаи футболро ба тоҷикӣ гардонидааст

Ҳайати тадорукот's picture
Ношир: Ҳайати тадорукот Санаи интишор: 28 Июл, 2017 - 12:30
Кумитаи забон 50 истилоҳу иборавожаҳои варзишии соҳаи футболро ба тоҷикӣ гардонидааст

Кумитаи забон ва истилоҳоти назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар шашмоҳаи аввали соли равон 50 истилоҳу иборавожаҳои варзишии соҳаи футболро ба тоҷикӣ гардонидааст.

Тавре раиси Кумитаи забон ва истилоҳоти назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон Гавҳар Шарофзода зимни нишасти матбуотии ин ниҳод зикр намуд, «Кумита дар рушду густариш ва истилоҳоти соҳаи варзиш бо Муассисаи давлатии Телевизиони «Варзиш» хамкории доимӣ ба роҳ монда, тибқи муроҷиати роҳбарияти Муассисаи мазкур аз моҳи январи соли равон то ин давра 50 истилоҳу иборавожаҳои варзишии соҳаи футболро ба тоҷикӣ гардонидаву пешниҳод намудааст».
Ҳамчунин иттилоъ дода шуд, ки дар ин давра барои 135 номи маҳалҳои аҳолинишин хулосаи Кумита пешниҳод гардидааст. Аз ин теъдод Кумита бо назардошти масъалаи такрори номҳо ва номгузорӣ бо номи ашхос, ҳамчунин ҳангоми интихоби номи маҳалҳои аҳолинишин аз хусусиятҳои таърихӣ ва ҷуғрофии ин ё он мавзеъ сарфи назар кардан тағйири 50 номи маҳалҳои аҳолинишин ва ҷамоати деҳотро рад намуд. Инчунин 17 номи ҷуғрофӣ барои омӯзиш ва баррасӣ ба гурӯҳи кории номҳои ҷуғрофӣ пешниҳод карда шуд.

ДУШАНБЕ, 01.08.2017 /АМИТ «Ховар»/.

Баҳодиҳии муҳтаво: 
5
Баҳои миёна: 5 (2 овоз)

Адрес – нишонӣ – суроға

Ҳайати тадорукот's picture
Ношир: Ҳайати тадорукот Санаи интишор: 1 Январ, 2017 - 11:11

Суроғ дар забони форсӣ-тоҷикӣ иқтибоси туркӣ буда, ин вожа дар фарҳангҳои куҳан, бинобар осори чанде аз гузаштагон ба гунаи суроғ ( سراغ) омадааст. Дар фарҳангномаҳо аз ин маъниҳои вожаи суроғ ёд мешавад: ҷустуҷӯ, кофтуков; интизор; нишон, асар, аломат; дарак, хабар. Вожаи суроғ дар ин маъниҳо дар осори Ҳозиқ, Сайидо, Савдо, Ҷомӣ, Бедил ва чанд адибони дигар ба кор рафтааст.

 Дар «Луғатнома»-и Деҳхудо«суроғ» ( سراغ) чунин маънӣ шудааст: «суроғ- нишони пойи одамӣ ва ғайра; нишони пой ва бо лафзи талаб кардан ва ҷ устан ва кардан ва гирифтан ва бардоштан ва додан мустаъмал аст (Онандроҷ, Ғиёс ул-луғот). Дар туркӣ сӯроғ ( سوراغ) ба маънии тафаҳҳус ва тафтиш бошад; нишон ва асар ва хабар; маҷозан ба маънии талош ва ин лафз туркӣ аст (Ғиёс ул-луғот)».

Деҳхудо аз ин таркибҳои феълӣ бо вожаи суроғ низ ёд мекунад: суроғ додан- нишон додан; суроғ доштан — огоҳӣ доштан; суроғ кардан — нишон ёфтан, огоҳӣ ёфтан; суроғ гирифтан — хабар пурсидан, бохабар шудан (Деҳхудо. Луғатнома. Теҳрон, 1998; ҳамчунин муроҷиа шавад ба Фарҳанги забони тоҷикӣ, Москва, 1969; Фарҳанги тоҷикӣ ба русӣ. Душанбе, 2006; Фарҳанги мукаммали забони тоҷикӣ. Душанбе, 2011.)

Шарҳи «Фарҳанги форсии Амид» низ дар иртибот ба вожаи суроғ ҷолиб ба назар мерасад: «суроғ- нишон ва аломат, нишони пой; пурсиш аз ҷо ва макони касе; бо суроғи касе ё чизе рафтан; пайи ӯ рафтан ва онро ҷустуҷӯ кардан; суроғ гирифтан- касеро ҷустуҷӯ кардан ва ҷову макони ӯро аз дигарон пурсидан» (Фарҳанги форсии Амид. Теҳрон, 1387).

Дар забони ӯзбекӣ ин вожа ба гунаи so‘roq (сӯроқ - سوراق) дар ин маъниҳо истифода мешавад: 1.пурсиш, суол; 2. (ҳамчун истилоҳи ҳуқуқӣ) бозпурсӣ, пурсиш аз муттаҳам дар бораи вуқуи ҷурм; 3. тақозономаи расмӣ , пурсишнома. Ин вожа дар ӯзбекӣ дар ин чанд қолаб мушоҳида мешавад: бесӯроқ — бидуни пурсиш, бидуни иҷозат; сӯроқламоқ — пурсуҷ ӯ кардан; сӯроқсиз — бидуни рухсат; бидуни бозпурсӣ. (Фарҳанги узбакӣ ба форсӣ. Муҳам Ҳалим Ёрқин, Шафиқа Ёрқин. Теҳрон, 1386).

Имрӯз дар забони тоҷикӣ бар ивази адрес аз вожаҳои «нишонӣ» ва

«суроға» кор гирифта мешавад. Адрес (аз франсавӣ -adresse < addresser «ирсол додан, фиристодан») дар дигар забонҳо дар чандин маъно, аз ҷумла маънои асосии он «маҳал ё макони муассиса ё идора ва ё ҷойи зисти шахс» истифода мешавад. (Большой словарь иностранных слов. Москва, 2007).

Вожаи байналмилалии адрес дар забони тоҷикӣ ба воситаи забони рус ӣ пас аз солҳои 20-уми асри ХХ ворид шуда ва то ба имрӯз барои ҳама маълум аст. Ҳатто вожаи адрес дар забони тоҷикӣ (ҳамчунин форсӣ-ādres) ва забонҳои дигари Иттиҳоди шӯравии собиқ ягона истиллоҳе буд, ки баробарии дигари муносиб надошт ва дар ҳама ин забонҳо яксон ба кор мерафт.

Ин вожа дар форсӣ ҳамчун иқтибоси франсавӣ ба гунаи ādres ба кор рафта, баъдан муодили форсии он — «нишонӣ» низ мавриди истифода қарор мегирад, ки фарҳангномаҳои форсӣ дар истифодаи он далели ин гуфтаҳо мебошад.

Дар забони тоҷикӣ се гунаи баробариҳои он, яъне адрес (тавассути забони русӣ), нишонӣ (аз форсӣ) ва суроға (аз суроғ+а, аз бунёди туркии сӯ роғ) ба кор меравад. Бояд тазаккур дод, ки вожаҳои «нишонӣ» ва «суроға» пас аз солҳои 90-уми асри xx дар забони тоҷикӣ корбурд пайдо карда ва ба нашри аввали «Фарҳанги тоҷикӣ ба русӣ» (ҷ.1, соли 2004; ҷ.2, соли 2005 ва нашри дувум соли 2006) ворид гардиданд.

Суроға, ки иборат аз ҷузъҳои суроғ ва пасванди -а мебошад, махсуси забони тоҷикӣ ба шумор меравад. Аз вожаи туркии суроғ на дар забонҳои туркӣ ва на забонҳои ғайри туркӣ вожаи суроға (бо иловаи пасванди-а) сохта нашудааст. Ин шакл танҳо аз сохтаҳои баъдӣ дар забони тоҷикӣ маҳсуб мешавад.

Дар «Луғати русӣ-тоҷикӣ»-и соли 1933 дар алифбои лотинӣ танҳо аз вожаи иқтибосии «адрес» истифода шудааст. Ҳамин тариқ дар ду фарҳанг ӣ дигар — «Луғати русӣ — тоҷикӣ»-и соли 1949 ва «Луғати русӣ — тоҷикӣ »-и соли 1985 низ «адрес» бидуни баробариҳои тоҷикии он омадааст. Дар забони форсӣ вожаи «нишонӣ» дар баробари адрес (форсӣ ādres) ба кор меравад. Вожаи нишонӣ дар «Луғатнома»-и Деҳхудо дар баробари он чанд маъние, ки аз гузаштагон ҳамчун шоҳид ёд мекунад, як маънии дигари он «нишон, суроғ, адрес» низ зикр кардааст.

Аз таърихи корбурди ин вожаҳо чунин бар меояд, ки «нишонӣ» дар суннати хаттии мо собиқаи бештар, аммо «суроға» бидуни суннати хаттии тӯлонӣ дар забон мавриди истифода қарор доранд. Бо ин далел нишонӣ бо доштани ҷойгоҳи хоси худ дар осор бояд дар мақоми аввал қарор дода шавад. Он чи марбути «адрес» аст ин вожаи маъруфи байналмилалӣ мисли форсӣ ва дарии Афғонистон метавон дар забони тоҷикӣ низ корбурди вижаи худро дошта бошад.

Д. Саймиддинов

Баҳодиҳии муҳтаво: 
1
Баҳои миёна: 1 (1 овоз)
Subscribe to истилоҳот